آیینه تاریخ

همانگونه که قبلا یاد آور شدیم فلسفه تاریخ به دو نوع تقسیم می شود :

1- فلسفه نظری تاریخ

2- فلسفه علم تاریخ

در اولی محقق تمام تاریخ جهان را موضوع خود قرار می دهد و در مورد آن به کاوش می پردازد که آیا قوانین یکسان در کل تاریخ حاکم هست یا نه ؟  و آیا تاریخ هدفی مشخص دارد یا نه ؟ آیا اراده انسانی در تحولات تاریخی نقش دارد یا خیر؟ محرک تاریخ چیست ؟ و سیر تاریخ بر اساس مشیت و اراده الهی است یا براساس اراده های انسانی یا جبر تاریخ است که حوادث تاریخی را رقم می زند و انسان ها تنها قابله ای است که می تواند در  زود یا دیر پیدایی نوزاد تاریخ نقش ایفا کند اما در جلوگیری از تولد آن هرگز کاری از دستش بر نمی آید ؟

اما فلسفه علم تاریخ خود « علم تاریخ» را به عنوان موضوع قرار داده و در باره آن به بحث و تحقیق و تدقیق می پردازد که آیا علم تاریخ می تواند علم تلقی شود ؟ تفاوت علم تاریخ با علوم دیگر در چیست ؟ روش پژوهش در  تاریخ چگونه است و چه سان باید باشد ؟  ابزار پژوهش در آن چیست؟ آیا تجربه می تواند در پژوهش تاریخی نقشی داشته باشد ؟ و بسیاری از سئوالاتی که در هر فلسفه علم وجود دارد در اینجا نیز مطرح می شود .

به عبارت دیگر ما دو نوع فلسفه داریم :

فلسفه مطلق : این فلسفه در مورد وجود و موجود و احوالات و مسائل پیرامون آن به بحث می نشیند که البته این به بحث ما ارتباطی ندارد.

فلسفه مضاف : یعنی فلسفه ای که به یک چیزی اضافه می شود که طبیعتا باعث مقید شدن و محدود شدن آن می گردد.

فلسفه مضاف خود بر دوقسم تقسیم می گردد :

فلسفه ای که به خود شی اضافه می گردد : مانند فلسفه اخلاق که در مورد خود اخلاق بحث می کند آیا اخلاق نسبی است ؟ مطلق است ؟ ارزش گذاره های  اخلاقی آیا ذاتی است یا عارضی و معلول پسند و عادات و سنن مردمان است ؟ همینطور ضد ارزشها .

اما فلسفه علم اخلاق به مباحث فوق کاری ندارد بلکه در مورد خود «علم اخلاق » بحث می کند که جایگاه علم اخلاق در میان علوم کجا است و موضوع این علم چیست ؟ روش پژوهش در آن کدام است و ابزار کاوش در آن چیست ؟

فلسفه علم تاریخ از نوع دوم از قسم فلسفه مضاف است .